نظارت استصوابي:

الف. نظارت بر معاهدات و عهدنامه‌هاي بين‌المللي:

به موجب اصل 77 قانون اساسي كليه عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها و قراردادهاي بين‌المللي بايد به تصويب مجلس شوراي اسلامي برسد. بنابراين بدون تصويب مجلس آن قرار داد و معاهده فاقد آثار حقوقي خواهد بود. قانون اساسي ايران مطلق قراردادها و معاهدات را مشمول اين حكم كرده است پس هيچ تفاوتي ميان معاهده و قرارداد نيست مگر آنكه بنابر تفسير شوراي نگهبان آن قسم از قراردادها از شمول نظارت خارج شده باشد مثل يادداشت تفاهم.

اصل هفتاد و هفتم

«عهدنامه‌ها، مقاوله‌نامه‌ها، قراردادها و موافقت‌نامه‌هاي بين‌المللي بايد به تصويب مجلس شوراي اسلامي برسد.»

2ـ تغيير در خطوط مرزي:

به موجب اصل 78 قانون اساسي:

1- اصولاً تغيير در خطوط مرزي ممنوع است.

2- تغيير كلي خطوط مرزي مطلقاً ممنوع است.

3- تغيير جزئي به شرط اينكه يك طرفه نباشد و به تماميت ارضي كشور لطمه نزند پس از تصويب چهارپنجم مجموع نمايندگان امكان‌پذير است.

اصل هفتاد و هشتم

«هر گونه تغيير در خطوط مرزي ممنوع است مگر اصلاحات جزئي با رعايت مصالح كشور به شرط اينكه يك طرفه نباشد و به استقلال و تماميت ارضي كشور لطمه نزند و به تصويب چهار پنجم مجموع نمايندگان مجلس شوراي اسلامي برسد.»

3- برقراري محدوديتهاي ضروري:

طبق اصل 79 قانون اساسي:

1- برقراري حكومت نظامي مطلقاً ممنوع است.

2- در موارد اضطراري دولت مي‌تواند با تصويب مجلس حداكثر براي مدت سي روز محدوديتهاي ضروري (نه حكومت نظامي) برقرار نمايد.

نكته: براي تمديد اين محدوديت نياز به تصويب مجدد مجلس شوراي اسلامي است.

اصل هفتاد و نهم

«برقراري حكومت نظامي ممنوع است. در حالت جنگ و شرايط اضطراري نظير آن، دولت حق دارد با تصويب مجلس شوراي اسلامي موقتاً محدوديتهاي ضروري را برقرار نمايد، ولي مدت آن به هر حال نمي‌تواند بيش از سي روز باشد و در صورتي كه ضرورت همچنان باقي باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس كسب مجوز كند.»

نكته: طبق اصل 9 قانون اساسي سلب آزاديهاي مشروع افراد حتي با وضع قانون ممنوع است و هيچ مقام و شخصيتي نمي‌تواند اين آزاديها را سلب نمايد.

اصل نهم

 «در جمهوري اسلامي ايران آزادي و استقلال و وحدت و تماميت ارضي كشور از يكديگر تفكيك ناپذيرند و حفظ آنها وظيفه دولت و آحاد ملت است. هيچ فرد يا گروه يا مقامي حق ندارد به نام استفاده از آزادي به استقلال سياسي، فرهنگي، اقتصادي و نظامي و تماميت ارضي ايران كمترين خدشه‌اي وارد كند و هيچ مقامي حق ندارد به نام حفظ استقلال و تماميت ارضي كشور آزاديهاي مشروع را ، هرچند با وضع قوانين و مقررات، سلب كند.»

4- صلح دعاوي و ارجاع امر به داوري:

طبق اصل 139 قانون اساسي صلح دعاوي راجع به اموال عمومي و دولتي به مواردي كه طرف دعوي خارجي باشد نيازمند تصويب هيأت وزيران و مجلس است.

اگر دعوي داخلي اما مهم باشد باز هم نيازمند تصويب هيأت وزيران و مجلس است.

اگر مورد داخلي اما غيرمهم باشد تصويب هيأت وزيران و اطلاع مجلس كافي است.

اصل يكصد و سي و نهم

«صلح دعاوي راجع به اموال عمومي و دولتي يا ارجاع آن به داوري در هر مورد موكول به تصويب هيأت وزيران است و بايد به اطلاع مجلس برسد. در مواردي كه طرف دعوا خارجي باشد و در موارد مهم داخلي بايد به تصويب مجلس نيز برسد. موارد مهم را قانون تعيين مي‌كند.»

5- قرض و استقراض:

طبق اصل 80 قانون اساسي هر گونه قرض و استقراض داخلي يا خارجي از طرف دولت نيازمند تصويب مجلس است. علت اين امر اين است كه سلطه اقتصادي منجر به سلطه سياسي مي‌شود.

اصل هشتادم

«گرفتن و دادن وام يا كمكهاي بدون عوض داخلي و خارجي از طرف دولت بايد با تصويب مجلس شوراي اسلامي باشد.»

6- استخدام كارشناس خارجي:

طبق اصل 82 قانون اساسي استخدام كارشناس خارجي ممنوع است مگر در موارد ضرورت با تصويب مجلس شورا اسلامي.

اصل هشتاد و دوم

«استخدام كارشناسان خارجي از طرف دولت ممنوع است مگر در موارد ضرورت با تصويب مجلس شوراي اسلامي.»

7- اعطاي امتياز تشكيل شركت به خارجيان:

طبق اصل 81 دادن امتياز تشكيل شركت به خارجيان مطلقاً ممنوع است.

اصل هشتاد و يكم

«دادن امتياز تشكيل شركتها و مؤسسات در امور تجارتي و صنعتي و كشاورزي و معادن و خدمات به خارجيان مطلقاً ممنوع است.»

8- فروش و انتقال اموال دولتي كه از نفايس ملي باشد:

طبق اصل 83 قانون اساسي؛

1- بناها و اموال دولتي اگر از نفايس ملي نباشد تابع قانون فروش اموال عمومي است كه تحت نظارت مجلس است.

2- اگر از نفايس ملي غير منحصر به فرد باشد با تصويب مجلس امكان‌پذير است.

3- اگر از نفايس ملي منحصر به فرد باشد، فروش و انتقال آن مطلقاً ممنوع است.

 

اصل هشتاد و سوم

«بناها و اموال دولتي كه از نفايس ملي باشد قابل انتقال به غير نيست مگر با تصويب مجلس شوراي اسلامي، آن هم در صورتي كه از نفايس منحصر به فرد نباشد.»