به نام خدا 

روانشناسی موفقیت: مجموعه یادداشت های مدیریت فکر، جسم و روان برای رسیدن به اهداف 

دکتر بودا وثوق احمدی (کانال تلگرام)

 یادداشت نوبت پانزدهم: خلاقیت 

خلاقیت چیست  

آیا خود را به عنوان فردی خلاق می شناسیم؟ اغلب ما بر این باور اشتباه هستیم که افراد خلاق الزاما از شرایط ویژه و خاصی چون هوش زیاد و یا استعداد خارق العاده و بالاتری نسبت به سایر افراد جامعه برخوردار بوده که آنها را تبدیل به افرادی پیشرو و تاثیرگذار تبدیل کرده است. با نگاهی عمیقتر در می یابیم که این اشتباه ریشه در تعریفی دارد که از خلاقیت و همینطور نوآوری در ذهن ما نقش بسته است. اگر نگاهی به تعریف خلاقیت در لغت نامه های موجود بیاندازیم خواهیم دید که هرگونه توانایی تولید ایده ها، افکار، وسایل، ابزار، آثار و بطور کلی هر چیز نو و جدید را خلاقیت یا نوآوری نامیده اند. اما واقیعت اینست که در هر کاری که ما در زندگی روزانه خود انجام می دهیم، حتی در انجام ساده ترین آنها همچون آشپزی یا چیدمان و دکوراسیون اتاق نشیمن یا دفتر کارمان و یا حتی لباس پوشیدن و هماهنگ کردن رنگ آنها،  درجه بالایی از خلاقیت را از خود نشان می دهیم. با نگاهی دقیقتر به همین کارهای ساده، اما  با عینک شناخت خلاقیت و نوآوری، خواهیم دید که خلاقیت حتی فراتر از تولید ایده ها و چیزهای جدید بوده  و آنچه که آنرا خلاقیت می توانیم بنامیم باید با استفاده از مجموعه ای از کلمات و تعابیر تعریف و شناخته شود. مجموعه ای از مفاهیم شامل: نیرو، قدرت، فکر، اندیشه، تصمیم، برنامه، احساس، عشق، نیایش، خداوند، انرژی، شجاعت و عمل شاید ما را به درک بهتری از مفهوم واقعی خلاقیت نزدیک کند. هر عملی که نشانی از خلاقیت در آن به چشم می خورد، اگر نه از همه این موارد، حداقل از تعدادی از این عناصر برای آفرینش پدیده ای جدید بهره برده است. هر فکر نو و ایده جدید، از یک نقطه زمانی شروع شده، سپس از دوران میانسالی عبور کرده و به پختگی و بلوغ می رسد. این بازه زمانی بسته به شرایط و نوع ایده و پروژه ممکن است از یک یا چند ساعت تا چندین سال به طول بیانجامد. بعلاوه خلاقیت هم امری فردیست که می تواند در زندگی فردی و روزمره هرکدام از ما بروز کند و هم امری گروهی است که در سطح یک خانواده یا گروهی از دوستان و یا همکاران و یا حتی جامعه و کشور فرصت ظهور پیدا می کند. ولی آنچه مسلم است آنکه، همه ی ما باید حس نو آوری و خلاقیت را در زندگی روزانه و نیز برنامه دراز مدت خود گنجانده و به این باور برسیم که در هر کار ساده و کوچکمان می توانیم آفرینشگر و نوآور باشیم. ایده ها و اندیشه های نو، افکار و برنامه ریزی خلاقانه برای عملی کردن ایده های نو و نیز خود اجرا و عملیاتی کردن آنها نیاز به محیطی امن، خلوت، آشنا، جذاب و دعوت کننده دارد. اغلب هنرمندان، نویسندگان، دانشمندان و حتی مدیران و صاحبین مشاغل که در حرفه خود پیشرو و خلاق محسوب می شوند، کار بر روی پروژه های  خود را در آتلیه، استودیو و یا دفترکاری انجام می دهند که موجب تقویت تمرکز آنها شده و احساسات و افکار نوگرایانه آنها را تشدید می کند. پس خلاقیت، مکان یا گوشه ی ثابت خود را می طلبد. بطور مثال اگر کتابخانه خاصی در شهر محل زندگی شما حس خلاقیت شما را برای خواندن دروس و برنامه ریزی های بعدی تقویت می کند، از آن به عنوان گوشه خلاقیت خود استفاده کنید و برای رسیدن به اوج تمرکز و بازدهی همیشه آنجا را برای کار انتخاب کنید.  این گوشه یا کنج خلاقیت را هریک از ما باید برای ساعتهایی که از آنها برای کار بر روی پروژه های خود استفاده می کنیم مهیا کنیم و به مرور زمان آنرا تبدیل به پایگاه تولید مستمر ایده ها و آثار خلاق کنیم.

فراز و فرد در مسیر خلاقیت

باید بدانیم که خلاقیت الزاما با انجام و تکرار چندین و چند باره یک کار و تمرکز فعال روی آن ایده و پروژه حاصل می شود. در نتیجه این تکرارهای صدباره یا هزارباره، اشتباه کردن ها و شکست خوردنها ناگزیر و اجتناب ناپذیراند. به عبارت بهتر، برای خلاق بودن اشتباه کردن یک «باید حتمی» است. هیچ نقاشی حتی چیره دست ترین آنها هرگز با اولین طرح و با اولین اثر نمی تواند شاهکار آثار خود را خلق کند. به همین صورت، چه بسیار چرک نویسها و دوباره از نو شروع کردنها در پس آثار نویسندگان بزرگ بوده است. پس نترسیم از اشتباهات و نخواهیم و انتظار نداشته باشیم که اولین مرتبه ای که کاری را انجام می دهیم، بی نقص ترین و بهترین نتیجه را برایمان به ارمغان داشته باشد. به ذهن خود، به جسم خود و به روح و روان خود آزادی انجام اشتباه را بدهیم. نترسیم از اشتباه کردن و کسب نتایج ضعیف و اهمیتی ندهیم به آنچه دیگران می گویند یا فکر می کنند در مورد ما و عملکردمان. در راه رسیدن به نتایج عالی و خلاقانه، ناچار از مواجه شدن با اشتباهات و شکست ها هستیم. در این راه باید شکست ها را با آغوش باز در بر گرفته اما هربار از این اشتباهات و شکست ها درس بگیریم. برای مثال ممکن است چندین سال زمان لازم باشد که ما در کاری یا حرفه ای عملکرد خوب و کم نقصی داشته باشیم. درسی که در این مسیر از اشتباهات و نیز پیروزی های خود می گیریم به مراتب مهم تر از ایده اولیه شروع این چرخه آفرینش بوده و در اکثر موارد مسیری را در پیش پی ما قرار می دهد که پیش از شروع آن، حتی تصور آن هم برایمان میسر نبود. این فراز و فرود ها، ایده های جدید ما را شکل داده و صیقل می زند. بعد از آن است که در همان محیط گوشه یا کنج خلاقیت، می توانیم با تمام وجود جوانب آفریده خود را لمس و احساس کرده و روی آن تمرکز کنیم. بطور مثال در مورد پروژه درس خواندن برای شرکت در آزمونها، نگاهی به نتایج و برنامه ریزی های خود و کتاب ها و مباحث خوانده شده، و همینطور شکست ها و اشتباهات گذشته می تواند ما را به برنامه ریزی بهتر روزانه برای افزایش راندمان کمک کند. آفرینش و خلاقیت ما در این مورد، برنامه و راهکاری منحصر به فرد برای خودمان است که ما را یاری می کند به حداکثر قدرت و توان و بازدهی در خواندن، مرور و فهم درسها برسیم. پس از تبلور و شکل دادن به ایده، فکر، برنامه یا پروژه خلاقانه خود، زمان آن فرا می رسد که آنرا با دیگران مثلا دوستان یا خانواده یا همکاران به اشتراک گذشته و آنرا در فضای بزرگتری نظاره کنیم، مانند هنرمندی که اثر هنری خود را پس از صرف ساعتها کار و ممارست، از گوشه محیط خلاقیت خود بیرون آورده و در معرض دید عموم قرار می دهد. چه بسیار افرادی که با دیدن، شنیدن، خواندن و یا دیدن اثر یا ایده یا برنامه یا نتایج نوآورانه کار ما، از آن الهام گرفته و این چرخه خلاقیت مثبت را در کار و زندگی فردی و اجتماعی خویش تسری دهند.  از به اشتراک گذاشتن دست آوردها و نوآوری های خود در پروژه ها و کارهایمان با دیگران نهراسیم و از این کار استقبال کنیم چرا که جریان جاری انرژی مثبت حاصل از اندیشه ای خلاق و اثر یا نتیجه یا برنامه ای کارآمد، موجب به گردش در آمدن چرخه نو آوری بین مخاطبین این آثار شده و قادر است الهام دهنده سایرین شود.

ایجاد و حفظ خلاقیت 

همانگونه که گفته شد خلاق بودن مختص هیچ گروه خاصی نبوده و هریک از ما حتی در ساده ترین فعالیت های روزانه می توانیم با درنظر گرفتن مجموعه مفاهیم نیرو، قدرت، فکر، اندیشه، تصمیم، برنامه، احساس، عشق، نیایش، خداوند، انرژی، شجاعت و عمل، و نیز با تکیه بر تفکر و مطالعه تبدیل به افرادی خلاق شویم. توجه کنیم که کسی خلاقیت های ما را کشف نخواهد کرد و هرگز درخواستی از جانب هیچ کسی برای ارائه و بروز دادن خلاقیت های خود دریافت نخواهیم کرد. بنابر این، هرگاه احساس کردیم فکری جدید، ایده ای ناب یا راهکاری برای حل مشکلات خود یا دیگران یافته ایم، بهترین راه آنست که خود دست بکار شده و با ثبت آن فکر، شکل دادن و بال و پر دادن به آن در طی ساعتهایی متمادی در کنج محیط خلاقیت خود، آنرا به پروژه ای عملی تبدیل کنیم و با اجرای برنامه اقدام سنگین، به آن جامه عمل پوشانده و به واقیعت تبدیل کنیم. بطور کلی هر عاملی که موجب ایجاد افکار و احساسات مثبت جدید در ما می شود مثل: گفتگو با دوستی خوشفکر، خواندن کتابهای مفید، شرکت در کلاسها و دوره هایی که تفکر خلاق را در ما تحریک می کنند و یا حتی کارهای ساده ای چون تمرکز، عبادت، نیایش، ورزش، نظافت و تمیز کردن محیط زندگی و کار و غیره را باید به دفعات تکرار کنیم. برعکس از کارها و شرایطی که موجب تحلیل رفتن انرژی و قدرت فکری و خلاق ما می شوند مثلا دیدار و شنیدن سخنان افراد منفی و مشکل دار، یا وارد شدن در بحث و مجادله با کسانی که آمادگی پذیرش نظرات دیگران را ندارند، و یا قرار گرفتن در شرایطی که حرمت و کرامت مان ارج گذاشته نمی شود، باید اکیدا اجتناب کنیم. خلاقیت واقعی زمانی ظهور می کند که فکر و ذهن و روانمان را برای پرواز آزاد گذاشته و به خود اجازه بدهیم بدون ترس و واهمه از اشتباه بودن و اشتباه کردن، دست به آزمون و خطا بزنیم. تنها در آزادی مطلق، تنها در کنج محیط خلاقیت، و تنها با تمرکز فعال و احساس آرامش و رضایت و احترام درونی نسبت به خود خلاقیت و نوآوری مجال بروز پیدا می کنند.

توصیه ها 

هر آنچه شما را به اوج شادی و رضایت درونی می رساند را به برنامه روزانه خود اضافه کنید. هراسی به دل راه ندهید اگر زمانی را صرف آزاد گذاشتن فکر و اندیشه خود برای رسیدن به لحاظات خاص الهام شدن ایده ها و افکار نو و خلاق کرده اید. این نتیجه گیری ها و کار کردن روی این پروژه ها، در طول بازه زمانی مشخص ثمر خواهد داد و موجب موفقیت های بیشتر شما می شود. گوشه یا کنج خلاقیت خود را پیدا کنید و ساعتهای کاری خود را آنجا صرف کنید. اگر امکان استفاده ممتد و مستمر از این فضا وجود ندارد، حتما چند جایگزین برای آن پیدا کنید مثلا امکان عمومی مثل کتابخانه یا پارک یا طبیعت و یا رستوران خاصی. اگر کنج خلاقیت خود را در منزل یا محل کار خود دارید، دکور و شکل و رنگ آمیزی آنرا آنگونه تغییر دهید که موجب آرامش و نیز تشدید شوق شما برای کار شود. ایده ها و پروژه های خود را حتما در این مکان خاص و در زمانهای خاص پیش برده و آنها را هر روز مرور کنید. نگران نباشد اگر یک روز یا چند روز یا حتی چندین هفته فکر و ایده نویی نداشتید. بدون ناامیدی کار بر روی پروژه را ادامه دهید، آن ایده ناب یک روز در ساعتی که تصورش را نمی کنید سراغتان خواهد آمد. به فکر خود اجازه بدهید در آرامش آنرا تصویرسازی کند. سپس آنرا در دفتر یادداشت خود ثبت کنید. در گذر روزها روی این دست آوردها کار کنید تا به مرحل بلوغ و پختگی برسند. آنها را حد اقل با یک نفر و یا با افراد بیشتری در جامعه به اشتراک بگذارید. در خواندن دروس و کتابها خلاق بوده و روش خاص خود را برای بازدهی حداکثری پیدا کنید. به این باور برسید که شما می توانید بهترین روش خلاقانه برای تند خوانی و نیز فهم بیشتر و تمرکز بالاتر که در مورد شما نتیجه عالی دارد را طراحی و اجرا کنید. در این راستا از دیگران و کتابها و اساتید کمک بگیرید اما این نهایتا خود شما هستید که بهترین فرد برای برنامه ریزی و اجرای برنامه درسی خود هستید. از این لحاظات و روزهایی که سخت مشغول کار و تلاش هستید نهایت لذت را ببرید و بدون ترس و با توکل به خود و خدای خود امیدوارانه به این تلاش ادامه دهید که در همه حال پیروزی با شماییست که دست به اقدام عملی، آگاهانه و خلاق زده اید. با آرزوی موقیت و سلامتی برای شما. (راه ارتباط: bouda@tnovin.com).