ماده 10) رسيدگي نخستين به دعاوي، حسب مورد در صلاحيت دادگاههاي عمومي و انقلاب است مگر در مواردي كه قانون مرجع ديگري را تعيين كرده باشد.

الف. صلاحیت ذاتی:

در این که آیا مرجع رسیدگی کننده صلاحیت ذاتی دارد یا خیر بایستی از سه  حیث مورد بررسی قرار گیرد:

1- از حیث صنف مرجع:

یعنی این که صلاحیت مراجع قضایی در مقایسه با مراجع اداری، صلاحیت ذاتی است. همچنین در خود مراجع قضایی نیز صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی در مقایسه با دادگاه عمومی جزایی، صلاحیت ذاتی است.

2- از حیث نوع مرجع:

یعنی این بحث مطرح است که آیا دادگاه صالح دادگاه عمومی است یا اختصاصی. بنابراین صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی در مقایسه با دادگاه انقلاب صلاحیت ذاتی است.

3- از حیث درجه مرجع:

یعنی این که صلاحیت دادگاه بدوی در مقایسه با دادگاه تجدید نظر صلاحیت ذاتی است.

خصوصیات صلاحیت ذاتی:

1- قواعد راجع به صلاحيت ذاتي آمره می‏باشند.

2- در خصوص صلاحيت ذاتي ایراد عدم صلاحیت لازم نیست یعنی این که اولاً در تمام مراحل و مقاطع می‏توان متذكر این ایراد شد؛ ثانیاً خود دادگاه نیز باید بدون ایراد بدان توجه نماید.

3- توافق طرفین در خصوص قواعد راجع به صلاحيت ذاتي بی‏اثر می‏باشد.

ب. صلاحیت نسبی:

منظور همان صلاحیت محلی دادگاه است یعنی می‏خواهیم بفهمیم دادگاه کدام محل برای رسیدگی صالح است.

سؤال: تکلیف رأی صادره از دادگاه فاقد صلاحیت محلی (نسبی) چیست؟

جواب: باید بین صور مختلف قائل به تمایز شد:

1- امکان دارد خوانده در جلسة اول رسیدگی ایراد عدم صلاحیت محلی کند اما دادگاه توجه نکرده و خود را صالح قلمداد نموده و رأی ماهوی صادر نماید. در این صورت وقتی که به دلیل تجدید نظرخواهی این پرونده در دادگاه تجدید نظر مطرح می‏شود، دادگاه تجدید نظر باید رأی ماهوی صادره را نقض و پرونده را جهت رسیدگی به دادگاه صالح ارسال دارد.

2- خواهان در دادگاه اقامه دعوی می‏کند. خوانده بعد از جلسة اول رسیدگی به صلاحیت نسبی دادگاه ایراد می‏گیرد. دادگاه توجه ننموده و رأی ماهوی صادر می‏کند. اگر این رأی مورد تجدید نظرخواهی قرار گیرد چنانچه دادگاه تجدید نظر این رأی را به دلیل فقدان صلاحیت نسبی دادگاه نقض نکند اشکالی بر آن وارد نیست.

3- اگر خواهان دعوایی را در دادگاهی مطرح نماید که صلاحیت محلی ندارد اما خوانده هیچ ایرادی به فقدان صلاحیت نسبی دادگاه نکند و دادگاه حکم ماهوی صادر نماید اگر این حکم در مرحله تجدید نظر مورد تأیید قرار گیرد و دادگاه تجدید نظر به ایراد عدم صلاحیتی که فقط در مرحله تجدید نظر به عمل آمده توجهی نکند اشکالی ندارد.