استصلاح

تعريف: استصلاح عبارت است از سنجيدن و رعايت كردن مصلحت و مفسده، مصلحتي كه دليل خاصي بر وجوب يا حرمت آن وجود ندارد.

هرگاه احکام فقهی را مبتنی بدانیم بر مصالح مرسله به آن مصلحت اندیشی یا استصلاح می گویند.

چند مثال

انحلال عقد نکاح بين غايب مفقودالاثر و زوجة او .

عدم نفوذ تصرفات مالي تاجر ورشكسته .

لزوم ثبت معاملات غير منقول. 

اقسام مصلحت

ضرورت‌ها : مصلحت هایی که زندگي مادي يا معنوي انسان بدان بستگي دارد.

حاجت‌ها يا نيازمندي‌ها: باعث رفع مشقت و رفع عسر و حرج مي‌گردد هر چند از دست دادن آنها اختلالي در نظم زندگي ايجاد نمي‌كند: اذن ولي در نكاح دختر

مصالح تحسيني: زندگي مادي يا معنوي را راحت‌تر و منشأ لذت بيشتر و انتفاع و آسايش هستند.

* مهمترين مقاصد شرع حفظ پنج ركن ضروري بشر است: دين، جان، مال، نسل، عقل (مقاصد خمسه)

شيعيان معتقد به بطلان قاعده استصلاح هستند.

استحسان

تعريف: استحسان صرف نظر كردن از قياس يا قاعده كلي يا دليل ديگر و به ملاحظه مصلحتي خاص حكمي مخالف براي مسأله پیدا کردن. 

* استحسان هميشه بر خلاف يك قياس يا دليل ديگر است اما استصلاح عبارت است از رعايت مصلحت بدون اينكه به جنبه بر خلاف قياس بودن آن توجه شود.

اقسام

استحسان قياسي: به مقتضاي قياس خفي عمل كنيم و از قياس جلي (قاعده كلي) دست بكشيم= قياس جلي را ترك كرده و قياس خفي را به كار بنديم.

استحسان ضرورت: عدول از حكم قياس به واسطه ضرورتي كه آنرا ايجاب مي‌كند.

* شيعيان و شافعي و ظاهري معتقد به بطلان آن هستند.

حنفي و حنبلي و مالكي معتقد به آن هستند.

قاعده سد زرايع

به معني وسيله جلوگيري كردن. 

به این معنی که كارهايي را كه مباح و حلال هستند و وسيله انجام عمل حرام قرار مي‌گيرد، باطل و حرام بدانیم.

در امامیه، فروع و مسائل و مصادیق آن در هر مورد طبق دلائل خاص حكم مخصوص دارد.

بررسی سد زرایع و شرایط آن در بحث تعاون براثم و عدوان است.