جنايت بر نفس يا قتل عبارتست از: سلب حيات از انسان زنده ی ديگر با حيات مستقر بدون مجوز قانونی .
جنايت عمدي بر نفس يا قتل عمد عبارتست از : سلب عمدي حيات از انسان زنده ی ديگر با حيات مستقر بدون مجوز قانونی.
تعريف مذكور حاوي نكات ذيل ميباشد:
1- سلب حيات بايد به صورت عمدي صورت گيرد كه مطابق ماده 290 قانون مجازات اسلامي در چهار فرض كلي سلب حيات يا جنايت به صورت عمدي ميباشد.
2- منظور از حيات در تعريف مذكور حيات مستقر است. به عبارتي سلب حيات غيرمستقر(در حكم مرده) جنايت برنفس محسوب نميشود وجنایت برمرده است.
3- با توجه به قيد انسان زنده، نتيجه ی حاصله اين است كه جنين، موضوع اين جرم نبوده و جنايتي كه بر جنين وارد ميگردد واجد وصف مجرمانهي مستقلي است كه ذيلاً به آن اشاره ميگردد.
4- قيد انسان زنده ی ديگر موجد اين مفهوم است كه آسيب وارده بر خود، جنايت محسوب نشده و عنوان خودكشي را داشته كه به دليل عدم جرمانگاري در نظام كيفري ايران، جرم محسوب نميشود.
5- سلب حيات با مجوز قانوني، به طور مثال توسط مأمور اجراي احكام جرم محسوب نميگردد.
6- سقط جنين موضوع مواد 622 و 623 و 624 قانون مجازات اسلامي (تعزيرات) است. جرم سقط جنين در دو تقسيمبندي قابل بررسي است:
الف. وقوع اين جرم توسط افراد متخصص در امر پزشكي از قبيل ماما، طبيب، داروفروش و اشخاصی كه با عناوين مذكور فعاليت مينمايند:
در اين حالت اعم از اينكه جرم مباشرتاً توسط افراد مذكور واقع گردد يا در قالب معاونت (فراهم ساختن وسايل سقط جنين) مجازات واحدي در نظر گرفته شده است كه عبارتست از يك تا پنج سال حبس و پرداخت ديه در صورت مطالبه . لازم به ذكر است كه ديه متعلقه با توجه به وضعيت جنين (مدت زمان تشكيل جنين در رحم مادر) تعيين گرديده و در فرض مطالبه ، حكم به پرداخت آن داده ميشود.
ب. وقوع جرم توسط افراد عادي:
در اين حالت چنانچه جرم مباشرتاً يا به تسبیب واقع گردد موجب حبس از يك تا سه سال ميباشد و چنانچه جرم به واسطه ی دادن ادويه يا وسايل ديگر صورت گيرد يا از طريق ارائه ی راهكار واقع گردد (ماهيتاً معاونت) مرتكب به حبس از سه تا شش ماه محكوم ميگردد.
نكته: اگر اقدام مرتكب در سقط جنين براي حفظ حيات مادر صورت پذيرد، مرتكب از مجازات معاف اما پرداخت ديه در صورت مطالبه ی اولياي دم الزامي است.
نكته: جرم موضوع ماده 622 قانون مجازات اسلامي، جرمي قابل گذشت است.
نكته: جنايت عمدي بر جنين، هر چند پس از حلول روح باشد، موجب قصاص نيست. در اين حالت تعزير مطابق مطالب پيش گفته و پرداخت ديه صورت ميپذيرد.
نكته: اگر جنيني زنده متولد شود و داراي قابليت ادامه ی حيات باشد و جنايت قبل از تولد، منجر به نقص يا مرگ او پس از تولد شود و يا نقص او بعد از تولد باقي بماند قصاص ثابت است.
نكته: سقط جنين پس از پيدايش روح، مشمول حكم تغليط ديه است.
نكته: هر گاه در اثر جنايت وارده بر مادر، جنين از بين برود، علاوه بر ديه يا ارش جنايت بر مادر، ديه ی جنين نيز در هر مرحلهاي از رشد كه باشد پرداخت ميگردد.
نكته: اگر سقط جنين توسط مادر صورت پذيرد با توجه به نوع جنايت ، ديه برعهده ی وي يا عاقلهي وي ميباشد.
نكته: سقط جنين براي حفظ حيات مادر، ديه ندارد.
نكته: سقط چند جنين كه در يك رحم مستقر هستند، ديهي جداگانه دارد