نكته: خيار تبعض صفقه ويژة جايي است كه قسمتي از مبيع به هر جهتي، متعلق بيع قرار نگرفته باشد مثلاً بيع نسبت به آن قسمت باطل باشد يا مشتري نسبت به بعض، عقد را فسخ كرده باشد يا نسبت به بعض، عقد بيع منفسخ شده باشد و يا اين كه قسمتي از بيع مورد اخذ به شفعه قرار گرفته باشد. مثلاً اگر يك شريك سهم زمين خود را با يك تراكتور به مشتري بفروشد و شريك ديگر اخذ به شفعه نمايد و زمين را تملك كند مشتري خيار تبعض صفقه دارد يعني يا ميتواند تراكتور را قبول كند و از ثمن به نسبت زمين كم كند و يا عقد را فسخ نمايد.
نتيجتاً اين كه مشتري باقي مانده و قسمتي از مبيع تكليف مشتري چيست؟ ميگوييم مشتري دو راه دارد: يا نسبت به كل، عقد را فسخ كند يا نسبت به قسمت موجود، قبول كند و بعد از ثمن بكاهد.
نكته: خيار تبعّض صفقه فوري نيست زيرا در قانون ذكر نشده. توجه كنيد تبعّض صفقه وقتي موجب خيار است كه مشتري در حين معامله جاهل به آن باشد. اين خيار براي هر دو طرف ايجاد ميشود و به نظر دكتر كاتوزيان هم در عين معين هم در كلي في الذمه و هم در كلي در معين ايجاد ميشود.
نكته: اين خيار ويژة عقود معوض و مغابنهاي است و در عقود رايگان راه ندارد.
نكته: هر گاه خيار تبعّض صفقه در اثر بطلان قسمتي از عقد، ايجاد شده باشد چون بطلان اثر قهقهرايي دارد بنابراين خيار با عقد بوجود ميآيد ولي هر گاه خيار تبعّض صفقه به دليل انحلال بخشي از عقد باشد چون انحلال بعد از عقد است و اثر آن ناظر به آينده است بنابراين خيار هم پس از عقد ايجاد ميشود.