وثيقه يعني تضمين طلب و بر دو قسم است: 1- عيني 2- شخصي
1- وثيقة عيني عبارت است از اين كه عين مالي طلب طلبكار را تضمين كند مثل عين مرهونه.
2- وثيقة شخصي يعني يك شخص طلب را تضمين كند.
3- عقد حواله (ماده 727)، ضمان (ماده 684) و كفالت (ماده 734) وثيقة شخصي هستند (در حواله محال عليه وثيقه است، در ضمان ضامن وثيقه است و در كفالت كفيل وثيقه است).
نكته: موضوع حق عيني تبعي، عين است.
نكته: مفاد و ماهيت آن، نه ايجاد مالكيت براي طلبكار و نه ايجاد حق انتفاع براي او است بلكه طلبكار بايد با آن مال مثل امين رفتار كند (ماده 789 ق. مدني) تا سر رسيد طلبش اگر بدهكار دينش را اداء كرد طلبكار بايد مال را پس بدهد ولي اگر ادا ننمود داين حق دارد تقاضاي فروش مال را از مقام صالح بكند.
وثيقة عيني بر سه قسم است:
- قراردادي
- قضايي
- قانوني يا قهري
- وثيقة قراردادي (مثل عقد رهن ماده 771): مديون با انعقاد قرارداد مال خود را نزد طلبكار به عنوان وثيقه قرار ميدهد.
- وثيقة قضايي: مديون با ميل خودش مالش را به طلبكار نميدهد بلكه از طريق مقامات صالح مال بدهكار توقيف ميشود.
- وثيقة قانوني يا قهري (ماده 948 ق. مدني).
نكته: مطابق ماده 946 زوجه از زمين ارث نميبرد. از عين بنا و درخت هم ارث نميبرد بلكه از قيمت آنها ارث ميبرد. حال اگر ورّاث از تقويم قيمت و تأديه سهم زوجه امتناع نمودند، طلب وي داراي وثيقهاي است كه در ماده 948 آمده است يعني عين بنا و درخت قانوناً وثيقة طلب زوجه قرار ميگيرند.
نكته: وثيقة عيني از آن رو حق عيني تبعي است كه اولاً: به تبع دين است يعني تا ديني نباشد وثيقه نيز بوجود نميآيد. ثانياً: به محض اينكه دين از بين برود حق عيني يعني وثيقه نيز از بين ميرود.