آیا میتوان لفظی را یک بار بکار برد و بیش از یک معنا از آن خواست؟ در این بحث اختلاف نظر است.
محققان معتقدند که این کار غیر مقدور است زیرا لفظ آيینة معناست و در یک آن، آيینه گنجایش یک صورت دارد. در این بحث فرق نمیکند که دو معنا هردو حقیقی باشند یا یکی مجازی و دیگری حقیقی یا هر دو مجازی. چنانچه فرق نمیکند که لفظ مفرد باشد یا تثنیه و یا جمع و باید توجه داشت که تثنیه و جمع تکرار یک معنای مفرد است نه دو یا چند معنای متفاوت.
اوامر:
- امر و معنای آن:
ماده و صیغۀ امر در زبان عربی به معانی متعدد آمدهاند و در اینکه در کدام یک از آنها حقیقت هستند یا مجاز در اصول مباحث وسیعی بوجود آمده لکن سرانجام بیشتر اصولیين به این نتیجه رسیدهاند که ماده و صیغۀ امر هر دو حقیقت در وجوبند.
مثلاً وقتی ريیسی به مرئوس خود دستور میدهد و میگوید: به تو امر میکنم که مواظب رفتار خودباشی یا به او میگوید: مواظب رفتار خود باش. در هر دو مورد شخص زیردست وظیفه پیدا میکند که رفتاری بهتر داشته باشد و اگر این کار را انجام ندهد، سزاوار کیفر خواهد بود و معنای وجوب هم چیزی جز این نیست.
نکته: برخی جملههای خبري درحکم جملۀ انشايیاند یعنی مانند صیغۀ امرند و دلالت بر وجوب میکنند مثل دلالت جملة «المؤمنون عند شروطهم» بر وجوب تکلیفی و این جمله به معنای «اوفوا بالشروط» است.
نکته: در حقوق امر با ماده (از ریشه أمَرَ) نداریم. احکام قانونی به صورت دستور یا جملۀ خبری گفته میشود مانند: «قیم باید...» (ماده 1244 ق.مدني) و مانند: «مواظبت... با قیّم است» (ماده1235 ق.مدني).
نکته: آنکه امر میکند "آمر" نام دارد، آن که به وی امر شده "مأمور" نام دارد و آنچه بدان امر شده، "مأموربه" نام دارد.
نکته: در امر یک ماده داریم و یک هیأت. مادۀ امر: ریشۀ فعل مثلاً إضرب: یعنی بزن که امر به زدن میکند و مادۀ آن (ض ر ب) ميباشد. هیأت امر(صیغۀ امر) که بر وزن أفعَل میباشد مانند: أطیعوا الله و أطیعوا الرسول...
نکته: امر یعنی خواستن و طلب ولی هر طلبی امر نمیباشد. سه نوع طلب و خواستن داریم که یکی از آنها امر است.
- طلب عالی از دانی یعنی طلب بالا دست از پایین دست که بدان امر میگویند مانند طلب ريیس از مرئوس (زیردست).
- طلب مساوی از مساوی مانند طلب دوست از دوست، برادر از برادر که به آن التماس یا خواهش میگویند.
- طلب دانی از عالی مانند خواستن زیردست از ريیس خود که به آن استدعا میگویند.
نکته: امر، ظهور در وجوب دارد یعنی وقتی عالی چیزی را از دانی میخواهد، انجام آن بر دانی واجب و باید آن را انجام دهد.
سوال: آیا دلالت امر بر وجوب وضعی است؟ (آیا هیأت امر، وضع شده برای وجوب؟)
خیر، امر وضع شده برای طلب و خواستن. وجوب را به کمک عقل میفهمیم یعنی دلالت آن ذاتی و عقلی است.
نکته: وجوب یک حکم شرعی است.