عرف بر دوقسم است، عرف خاص و عرف عام. عرف خاص اصطلاح معمول بین عدهای مخصوص و یا فّن خاصی است مانند اصطلاحات همة علوم و فنون و مصطلحات بین مردم و اصطلاح علم منطق و فلسفه با اصطلاح فقه و اصول متفاوت است و هر یک عرف خاصی را تشکیل میدهد.
عرف عام در برابر عرف خاص است و منظور از آن معمول و متعارف بین مردم است بدون تعلق به دستۀ خاص و فنّ مخصوصی.
نکته: عرف شرع و عرف متشرّعه هر یک عرف خاصی است. منظور از عرف شرع اصطلاحات زمان پیغمبر (ص) است و گاهی مصطلحات زمان صحابه را نیز به تبع زمان پیغمبر عرف شارع و عرف شرع مینامند.
عرف متشرّعه عبارت از اصطلاح مردمی است که شریعت را پذیرفتهاند و معمولاً از زمان امام جعفر صادق(ع) به بعد را عرف متشرّعه نامند. عرف متشرّعه را میتوان عرف فقها نامید.
نکته: کلمۀ دارايی در لغت و عرف عام به معنای اموال و مطالبات شخصی است ولی در عرف خاص یعنی در اصطلاح حقوق دارايی عبارت است از مجموع اموال و حقوق مالی و دیون و تعهدات و با تفسیری که از آن میکنند و آن را از عناصر شخصیت میدانند معنايی متفاوت با معنای لغوی و عرفی خود دارد.
نکته: اصطلاح لازم و جايز در فقه و حقوق معنائی دارند جز آنچه در لغت داشتهاند. لازم در فقه و حقوق عملی است حقوقی که فسخ یک جانبه آن بی اثر است مثل عقد بیع و جايز دربرابر آن است مانند عقد وکالت.
نکته: آیا حقیقت شرعی وجود دارد؟ یک سری الفاظ وجود دارند که قبل ا ز شرع معنایی (حقیقت لغوی) داشتهاند مثلاً صلاة قبل از اسلام به معنی دعا بوده، حج به معنی قصد و نیت بوده و شارع این الفاظ را در معانی دیگری بکار برده است و آنقدر این عمل را تکرار نموده که بصورت یک حقیقت در آمده است. در واقع شارع این الفاظ را در یک معنی مجازی بکار برده است و حقیقت شرعی بوجود آمده است.
نکته: فایدۀ حقیقت شرعی این است که وقتی شارع میگوید صلاة منظورش که همان نماز است برای مخاطب تداعی میشود و قرینهای برای آن نمیآورد. در واقع فایدۀ حقیقت شرعی و حقیقت عرفی یکی است.
نکته: در تعارض حقیقت لغوی با حقیقت عرفی و با حقیقت شرعی کدامیک مقدم است؟ ابتداء حقیقت شرعی، بعد حقیقت عرفی و بعد حقیقت لغوی میباشد.
نکته: موضوع عرفی چیزی است که پیش از شرع میان مردم وجود داشته مانند معاملات از قبیل بیع واجاره و غیره. موضوعات شرعی (مخترعه) موضوعاتی است که شرع بوجود آورده و پیش از آن وجود نداشته است مانند رکوع و سجود و قنوت در نماز و غیره.
نکته: دربحث حقیقت شرعی تمام اقسام موضوعات احکام مورد بحث میباشد یعنی هم موضوعات عرفی و هم موضوعات مخترعه هر دو مورد بحث میباشند.