عام و خاص
عام کلمهای است که همه افرادی را که بدان نامیده میشوند را فرا گیرد و اقسام آن عبارتند از:
1- عام افرادی(منظور فردفرد مجموعه عام است. ماده 6 ق.ت)
2- عام مجموعی(همه افراد با هم و مجموعاً مدنظر است، بند ب ماده 892 ق.م: شرایط اخوه من حیث المجموع مد نظر است). حکمی که به همه افراد تحت شمول من حیث المجموع تعلق گیرد.
3- عام بدلی(به صورت عليالبدل مدنظر است(ماده 317 ق.م: رجوع به هریک از غاصبان...).
مخصص
کلمهای است که پارهای از افراد عام را از موضوع حکم خارج میسازد و به دو قسم متصل و منفصل تقسیم میشود.
مثال:دولت نمیتواند از کسی سلب تابعیت کند مگر به درخواست خود او. در این جمله از کلمه مگر به بعد را مخصص متصل میگویند.
اقسام مخصص متصل عبارتند از صفت(ماده 1078 ق.م)، شرط(ماده 949 ق.م.)، غایت(ماده 833 ق.م)، استثنا(ماده 1298 ق.م) و بدل از کل(اکرم العلماء الفقها).
اقسام مخصص منفصل عبارتند از لفظی (مواد 445 و 446 ق.م) و غیر لفظی (لبی عقلی).
نکته: در مخصص منفصل شبهه مفهومیه دوران بین اقل و اکثر اجمال به عام سرایت نمیکند یعنی میتوان به عام استناد کرد.