عام و خاص

عام کلمه­ای است که همه افرادی را که بدان نامیده می­شوند را فرا گیرد و اقسام آن عبارتند از:

1- عام افرادی(منظور فردفرد مجموعه عام است. ماده 6 ق.ت)

 2- عام مجموعی(همه افراد با هم و مجموعاً مدنظر است، بند ب ماده 892 ق.م: شرایط اخوه من حیث المجموع مد نظر است). حکمی که به همه افراد تحت شمول من حیث المجموع تعلق گیرد.

3- عام بدلی(به صورت علي‌البدل مدنظر است(ماده 317 ق.م: رجوع به هریک از غاصبان...).

مخصص

کلمه­ای است که پاره­ای از افراد عام را از موضوع حکم خارج می­سازد و به دو قسم متصل و منفصل تقسیم می­شود.

مثال:دولت نمی­تواند از کسی سلب تابعیت کند مگر به درخواست خود او. در این جمله از کلمه مگر به بعد را مخصص متصل می­گویند.

اقسام مخصص متصل عبارتند از صفت(ماده 1078 ق.م)، شرط(ماده 949 ق.م.)، غایت(ماده 833 ق.م)، استثنا(ماده 1298 ق.م) و بدل از کل(اکرم العلماء الفقها).

اقسام مخصص منفصل عبارتند از لفظی (مواد 445 و 446 ق.م) و غیر لفظی (لبی عقلی).

نکته: در مخصص منفصل شبهه مفهومیه دوران بین اقل و اکثر اجمال به عام سرایت نمی­کند یعنی می­توان به عام استناد کرد.