مفهوم
مفهوم معنايي است كه در كلام بيان نشده ولي از ساختمان تركيبي آن فهميده ميشود و موضوع در جمله ذكر نشده است و به دو مفهوم موافق و مخالف تقسیم میگردد.
مفهوم موافق
عبارت است قضيهاي كه حكم آن نفياً و اثباتاً موافق حكم منطوق باشد که به آن فحوا یا لحن خطاب نیز میگویند و شامل مفهوم موافق یا قیاس اولویت (ماده 954 ق.م کلمه جنون به طریق اولی باعث انفساخ...) و مفهوم موافق مساوی یا قیاس مساوات (ماده 691 ق.م به حواله و سرایت حکم...) میشود.
قیاس اولویت، قیاسی است که حکم موضوعی برای موضوع دیگری که ملاک حکم در آن اقوی است، اثبات میگردد.
مفهوم مخالف
عبارت است از قضيهاي كه حكم آن نفياً و اثباتاً مخالف حكم منطوق باشد که به آن دلیل خطاب نیز میگویند و شامل 1-شرط(ماده 833 ق.م. بند دوم، اگر...)، 2-غایت(ماده 1145 ق.م بند سوم، مادام که...)، 3-حصر(ماده 860 ق.م، غیر از پدر و جد پدری...)، 4-وصف، 5-لقب و 6-عدد میشود.
نکته: مفاهیم شرط، غایت و حصر حجت میباشند اما مفاهیم وصف، لقب و عدد حجت نمیباشند.