اقسام وجوب

1- از جهت تعلق تکلیف(اصلی و تبعی)

واجب اصلی مستقیماً مورد خطاب مقنن قرار گرفته ولی واجب تبعی به طور غیرمستقیم. ماده 362 قانون مدنی(توابع بیع) و ماده 645 قانون مجازات اسلامی (وجود ثبت واقعه ازدواج، تبعی است).

2- از جهت مكلف يا موضوع (عيني و كفايي)

واجب عینی، تکلیفی است که بر فرد فرد افراد واجب است و با انجام برخی، تکلیف از دیگران ساقط نمی­شود. ماده 1157 قانون مدنی و 116 آیین دادرسی کیفری.

واجب کفایی، تکلیفی است که مراد مقنن انجام آن است. لذا با انجام برخی، تکلیف از دیگران ساقط است مثل دفن میت، نجات غریق، ماده واحده کمک به مصدومین، ماده 267 قانون مدنی (ایفاء دین ثالث).

3- از جهت مكلف‌به يا متعلق (تعييني و تخييري)

واجب تعیینی، دستور مقنن اختصاصاً برانجام یک عمل معین است. مثلاً مجازات قتل عمد، قصاص است. لذا در عرض خود جایگزین ندارد ولی ممکن است در طول خود بدل داشته باشد. مثلاً اگر قصاص ممکن نباشد، دیه تعلق می­گیرد(ماده 366 قانون مدنی الزام به ردّ عین ولی در صورت تلف مثل یا قیمت).

واجب تخییری، واجبی است که در عرض خود جایگزین دارد. (مواد 282، 410 و 1328 قانون مدنی).

4- از جهت زمان انجام تكليف (موسّع و مضيّق)

واجب از نظر زمانی به 1- موقت که خود دو قسم است: موسّع و مضیّق و 2- غیر موقت تقسیم می­شود. در واجب مضیّق، زمان معین شده برای انجام عمل با مدت انجام آن یکسان است. مثلاً روزه(از سحر تا افطار). در واجب موسع، زمان معین شده برای انجام عمل بیشتر از مدت انجام آن عمل است مثل نمازهای روزانه. نماز ظهر شاید چند دقیقه طول بکشد ولی از ظهر تا عصر، وقت برای خواندن آن داریم. پرداخت دستمزد کارشناس ظرف یک هفته واجب موقت از نوع موسع آن است.

5- از جهت شرط انجام تكليف (تعبدي و توصلي)

در واجب تعبدی، قصد قربت لازم است مثل نماز در حالیکه در واجب توصلی چنین نیست مثل اداء دین و نجات غریق.

6- از جهت مقدمات تكليف (مطلق و مشروط)

در واجب مشروط، وجوب منوط به تحقق چیزی است مثل نفقه زن منوط به تمکین (ماده 1108 ق.م) یا واجب مشروط عملی است که الزام در وجوب آن متوقف بر تحقق امری است مثل نفقه اقارب منوط به تمکن (ماده 1198 ق.م). به استناد ماده 1085 قانون مدنی، زوجه می­تواند  تا مهر خود را اخذ نکرده تمکین نکند. لذا تمکین زوجه واجب مشروط است.

7- از جهت كيفيت طلب (معلق و منجز)

در واجب معلق، وجوب محقق گشته ولی انجام واجب منوط به تحقق امر دیگر است. اصطلاحاً وجوب فعلی است ولی واجب استقبالی می­باشد.