موارد ابلاغ:

ماده 68) مأمور ابلاغ مكلف است حداكثر ظرف دو روز اوراق را به شخص خوانده تسليم كند و در برگ ديگر اخطاريه رسيد بگيرد. در صورت امتناع خوانده از گرفتن اوراق، امتناع او را در برگ اخطاريه قيد و اعاده مي‌نمايد.

تبصره 1- ابلاغ اوراق در هريك از محل سكونت يا كار به عمل مي‌آيد. براي ابلاغ در محل كار كاركنان دولت و مؤسسات مأمور به خدمات عمومي و شركتها، اوراق به كارگزيني قسمت مربوط يا نزد رييس كارمند مربوط ارسال مي‌شود. اشخاص ياد شده مسؤول اجراي ابلاغ مي‌باشند و بايد حداكثر به مدت ده روز اوراق را اعاده نمايند، در غير اين صورت به مجازات مقرر در قانون رسيدگي به تخلفات اداري محكوم مي‌گردند.

تبصره 2- در مواردي كه زن در منزل شوهرسكونت ندارد ابلاغ اوراق در محل سكونت يا محل كار او به عمل مي‌آيد.

1- ابلاغ به خوانده دعوی یا در محل سکونت ایشان یا در محل کار ایشان به عمل می‏آید. در این صورت اگر خوانده حاضر باشد رسیدی از او اخذ می‏شود. چنین ابلاغی را ابلاغ واقعی گویند خواه مأمور ابلاغ رسید را در آدرس تعیین شده از او بگیرد یا در جای دیگر.

ماده 69) هرگاه مأمور ابلاغ نتواند اوراق را به شخص خوانده برساند بايد در نشاني تعيين شده به يكي از بستگان يا خادمان او كه سن و وضعيت ظاهري آنان براي تميز اهميت اوراق ياد شده كافي باشد، ابلاغ نمايد و نام و سمت گيرنده اخطاريه را در نسخه دوم قيد و آن را اعاده كند.

ماده 70) چنانچه خوانده يا هريك از اشخاص ياد شده در ماده قبل در محل نباشند يا از گرفتن برگهاي اخطاريه استنكاف كنند، مأمور ابلاغ اين موضوع را در نسخ اخطاريه قيد نموده نسخه دوم را به نشاني تعيين شده الصاق مي‌كند و برگ اول را با ساير اوراق دعوا عودت مي‌دهد. در اين صورت خوانده مي‌تواند تا جلسه رسيدگي به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسيد، اوراق مربوط را دريافت نمايد.

2- ابلاغ به خوانده حتماً مي‌بايست در آدرس مندرج در دادخواست به عمل آيد. لذا اگر مأمور ابلاغ خوانده را در خیابان ببیند و بخواهد دادخواست را به او ابلاغ کند اما خوانده امتناع ورزد، نه تنها چنین ابلاغی واقعی نیست بلکه قانونی هم قلمداد نمی‏شود و باطل است.

3- اگر خوانده در آدرس معرفی شده نباشد اما یکی از بستگان یا خادمین حضور داشته باشند در این صورت مأمور ابلاغ امر ابلاغ را به آنها انجام داده و رسید می‏گیرد چنین ابلاغی ابلاغ قانونی قلمداد می‏گردد.

نکته‏ای که باید بدان توجه نمود آنست که اولاً همسایگان از افراد احصاء شده در ماده 69 نبوده بنابراین ابلاغ به همسایگان قانونی نبوده و باطل است. ثانیاً ماده 69 مقرر داشته کسی که ابلاغ به او صورت می‏پذیرد باید سمتش قید شده و سن ظاهري او برای تمییز اوراق کافی باشد.

نکته: منظور از بستگان همه خویشاوندان نسبی و سببی تا درجه سوم از هم طبقات می‏باشند.

4- اگر خود خوانده در محل نباشد و همچنین بستگان و خادمین وي نیز حضور نداشته باشند یا این که بستگان و خادمین باشند اما از گرفتن برگه‏ها امتناع ورزند، در این صورت مطابق ماده 70 قانون آيين‌دادرسي مدني مأمور ابلاغ این موضوع را در برگ اول اخطاریه قید و به دفتر دادگاه عودت می‏دهد اما نسخه دوم را به نشانی تعیین شده الصاق می‏کند. در اين صورت خوانده می‏تواند به دفتر دادگاه مراجعه و با دادن رسید اوراق خود را تحویل بگیرد.

ماده 75) در دعاوي راجع به ادارات دولتي و سازمانهاي وابسته به دولت و مؤسسات مأمور خدمات عمومي و شهرداريها و نيز مؤسساتي كه تمام يا بخشي از سرمايه آنها متعلق به دولت است اوراق اخطاريه و ضمايم به رييس دفتر مرجع مخاطب يا قائم مقام او ابلاغ و در نسخه اول رسيد اخذ مي‌شود. در صورت امتناع رييس دفتر يا قائم مقام او از اخذ اوراق، مراتب در برگ اخطاريه قيد و اوراق اعاده مي‌شود. در اين مورد استنكاف از گرفتن اوراق اخطاريه و ضمايم و ندادن رسيد تخلف از انجام وظيفه خواهد بود و به وسيله مدير دفتر دادگاه به مراجع صالحه اعلام و به مجازات مقرر در قانون رسيدگي به تخلفات اداري محكوم خواهد شد.

تبصره- در دعاوي مربوط به شعب مراجع بالا يا وابسته به دولت به مسؤول دفتر شعبه مربوط يا قائم مقام او ابلاغ خواهد شد.

6- اين ماده در موردي است كه ادارات دولتي، سازمان‌هاي وابسته به دولت و ... طرف دعوي باشند اما اگر یک دعوی حقوقی علیه کارمندان دولت و مؤسسات دولتی و همچنین علیه کارمندان شرکت‏های دولتی طرح شده باشد در این صورت مطابق ماده 68 ق. آ. د. م بایستی دادخواست و ضمائم آن به کارگزینی قسمت مربوطه و یا نزد رئیس همان کارمند ارسال شود تا اشخاص مذکور ظرف ده روز ابلاغ را انجام داده و نسخه اول اخطاریه را به دادگاه عودت دهند. در این صورت اگر این مسؤولین از مخاطب رسید گرفته باشند، ابلاغ، ابلاغ واقعی قلمداد می‏شود زیرا قسمت کارگزینی یا رئیس کارمند در امر ابلاغ در حکم مأمور ابلاغ قلمداد مي‌شوند اما اگر مخاطب رسید ندهد باید ابلاغ را قانونی قلمداد نمود.

ماده 74) دردعاوي راجع به اهالي معين اعم از ده يا شهر يا بخشي از شهر كه عده آنها غيرمحصور است علاوه بر آگهي مفاد دادخواست به شرح ماده قبل، يك نسخه از دادخواست به شخص يا اشخاصي كه خواهان آنها را معارض خود معرفي مي‌كند ابلاغ مي‌شود.

7- اگر خواندگان متعدد بوده مثل اهالی معینی اعم از یک شهر یا بخشی از شهر و یا یک ده که عده آنها غیر محصور است در این صورت اولاً یک نسخه از دادخواست باید به شخص یا اشخاصی که خواهان آنها را معارض خود معرفی می‏نماید ابلاغ شود. ثانیاً بایستی مفاد دادخواست و وقت رسیدگی در یکی از روزنامه‏های کثیرالانتشار آگهی گردد. در این قبیل موارد چون خواندگان غیر محصورند لازم نیست همه آنها در ستون خوانده قید گردند بلکه همین امر که اهالی معین فلان بخش از شهر همراه با نام معارضین قید شود کافی خواهد بود.

نکته: اگر خواندگان متعدد باشند اما محصور باشند در این صورت بایستی اولاً اسامی و مشخصات آنها همراه با آدرس‏شان در ستون خوانده قید شود و دادخواست و ضمائم آن همراه با وقت رسیدگی به تک تک آنها ابلاغ گردد زیرا حکم مقرر در ماده 74 یک حکم استثنائی بوده و فقط در مورد خواندگان غیر محصور جاری است.

ماده 76) در دعاوي راجع به ساير اشخاص حقوقي دادخواست و ضمايم آن به مدير يا قائم مقام او يا دارنده حق امضاء و در صورت عدم امكان به مسؤول دفتر مؤسسه با رعايت مقررات مواد (72،69،68) ابلاغ خواهد شد.

تبصره 1- درمورد اين ماده هرگاه ابلاغ اوراق دعوا در محل تعيين شده ممكن نگردد، اوراق به آدرس آخرين محلي كه به اداره ثبت شركتها معرفي شده ابلاغ خواهد شد.

تبصره 2- در دعاوي مربوط به ورشكسته، دادخواست و ضمايم آن به اداره تصفيه امور ورشكستگي يا مدير تصفيه ابلاغ خواهد شد.

تبصره 3- در دعاوي مربوط به شركتهاي منحل شده كه داراي مدير تصفيه نباشند، اوراق اخطاريه و ضمايم آن به آخرين مدير قبل از انحلال در آخرين محلي كه به اداره ثبت شركتها معرفي شده است، ابلاغ خواهد شد.

8- اگر خوانده شرکت‏ خصوصی یا مؤسسات غیر دولتی باشد مثل مؤسسات غیر انتفاعی در این صورت مطابق ماده 76 قانون آيين‌دادرسي مدني ابلاغ به مدیر شرکت یا قائم مقام او یا دارنده حق امضا به عمل می‏آید. اما اگر افراد فوق در محل نباشند دادخواست و ضمائم به مسؤول دفتر مؤسسه (منشی) به عمل می‏آید. اگر مسؤول دفتر یعنی منشی در محل نبود بایستی نسخه دوم اخطاریه الصاق شود.

ماده 77) اگر خوانده در حوزه دادگاه ديگري اقامت داشته باشد دادخواست و ضمايم آن توسط دفتر آن دادگاه به هروسيله‌اي كه ممكن باشد ابلاغ مي‌شود و اگر در محل اقامت خوانده دادگاهي نباشد توسط مأمورين انتظامي يا بخشداري يا شوراي اسلامي محل يا با پست سفارشي دو قبضه ابلاغ مي‌شود. اشخاص ياد شده برابر مقررات، مسؤول اجراي صحيح امر ابلاغ و اعاده اوراق خواهند بود. در صورتي كه خوانده در بازداشتگاه يا زندان باشد، دادخواست و اوراق دعوا به وسيله اداره زندان به نامبرده ابلاغ خواهد شد.

9- اگر خوانده دعوی در حوزه دادگاه دیگری باشد مطابق ماده 77 باید دادخواست و ضمائم آن به دفتر دادگاه محل اقامت خوانده فرستاده شود تا امر ابلاغ از طریق آن مرجع به عمل آید.

10- اگر در محل اقامت خوانده دادگاهی نباشد امر ابلاغ از طریق مأمورین انتظامی یا بخشداری یا شورای اسلامی و یا پست سفارشی دو قبضه ارسال می‏شود. مطابق ماده 77 این افراد در حکم مأمور ابلاغند.

11- اگر خوانده ورشکسته باشد دادخواست و ضمائم بر حسب مورد بایستی به اداره امور ورشکستگی یا مدیر تصفیه ابلاغ شود.

12- چنانچه در مورد شرکت‏های خصوصی مأمور ابلاغ به آدرس اعلام شده مراجعه کند و گزارش نماید چنین شرکتی در این آدرس وجود ندارد دادگاه بایستی از مرجع ثبت شرکت‏ها آخرین اقامتگاه را استعلام نماید. در این صورت همه ابلاغ‏ها به محل مذکور ابلاغ می‏گردند (بنابراین در مورد اشخاص حقوقی نشر آگهی لازم نیست. تبصره یک ماده 76).

13- در دعاوی مربوط به شرکت‏های منحل شده که دارای مدیر تصفیه نیستند دادخواست و اخطاریه به آخرین مدیر قبل از انحلال ابلاغ خواهد شد.

ماده 78) هريك از اصحاب دعوا يا وكلاي آنان مي‌توانند محلي را براي ابلاغ اوراق اخطاريه و ضمايم آن در شهري كه مقر دادگاه است انتخاب نموده و به دفتر دادگاه اعلام كنند، در اين صورت كليه برگهاي راجع به دعوا در محل تعيين شده ابلاغ مي‌گردد.

ماده 79) هرگاه يكي از طرفين دعوا محلي را كه اوراق اوليه درآن محل ابلاغ شده يا محلي را كه براي ابلاغ اوراق انتخاب كرده تغيير دهد و همچنين در صورتي كه نشاني معين در دادخواست اشتباه باشد بايد فوري محل جديد و مشخصات صحيح را به دفتر دادگاه اطلاع دهد تا وقتي كه به اين ترتيب عمل نشده است، اوراق در همان محل سابق ابلاغ مي‌شود.

ماده 80) هيچ يك از اصحاب دعوا و وكلاي دادگستري نمي‌توانند مسافرتهاي موقتي خود را تغيير محل اقامت حساب كرده، ابلاغ اوراق دعواي مربوط به خود را در محل نامبرده درخواست كنند. اعلام مربوط به تغيير محل اقامت وقتي پذيرفته مي‌شود كه محل اقامت برابر ماده (1004) قانون مدني به طور واقعي تغيير يافته باشد. چنانچه بر دادگاه معلوم شود كه اعلام تغيير محل اقامت برخلاف واقع بوده است اوراق به همان محل اوليه ابلاغ خواهد شد.

14- طرفین دعوا و وکلای آن در مقر دادگاه می‏توانند مکان دیگری را برای ابلاغ اوراق اخطاریه معرفی نمایند. در این صورت اخطاریه‏های بعدی باید به آدرس جدید ابلاغ شود ليكن مطابق ماده 80 قانون آيين‌دادرسي مدني هیچ یک از اصحاب دعوا و وکلای دادگستری نمی‏توانند مسافرت‏های موقتی خود را تغییر محل اقامت قلمداد کنند. منظور ماده اخيرالذكر تغییر نشانی از یک شهر به شهر دیگر است زیرا گفته شد برای تغییر نشانی در داخل همان شهر مشکلی وجود ندارد اما تغییر نشانی از یک شهر به شهر دیگر وقتی پذیرفته است که تغییر اقامتگاه واقعی باشد.

نکته: اگر در پرونده امر سابقه ابلاغ وجود دارد، ابلاغ‏های بعدی در همان نشانی به عمل خواهد آمد و اگر مخاطب بدون اطلاع دادگاه اقامتگاه یا آدرس خود را تغيير داده باشد به ضرر خود اقدام کرده است.

ماده 82) مأمور ابلاغ بايد مراتب زير را در نسخه اول و دوم ابلاغ نامه تصريح و امضاء‌ نمايد:

1- نام و مشخصات خود به طور روشن و خوانا.

2- نام كسي كه دادخواست به او ابلاغ شده با تعيين اين كه چه سمتي نسبت به مخاطب اخطاريه دارد.

3- محل و تاريخ ابلاغ با تعيين روز، ماه و سال با تمام حروف.

ماده 83- در كليه مواردي كه به موجب مقررات اين مبحث اوراق به غير شخص مخاطب ابلاغ شود در صورتي داراي اعتبار است كه براي دادگاه محرز شود كه اوراق به اطلاع مخاطب رسيده است.

سؤال: مأمور ابلاغ در نسخه اول و دوم اخطار چه مواردی را باید قید کند؟

1- نام خود

2- نام کسی که ابلاغ به او صورت گرفته با ذکر سمت ایشان نسبت به خوانده

3- مکان ابلاغ

4- تاریخ ابلاغ اعم از روز و ماه و سال

نکته: ماده 83 قانون آيين‌دادرسي مدني در کلیه مواردی که اوراق به غیر مخاطب ابلاغ شده مقرر داشته چنین ابلاغی در صورتی اعتبار دارد که برای دادگاه محرز شود که این اوراق به اطلاع مخاطب رسیده است.